Latijnse School

Amsterdam

Voor diegenen die de naam niets zegt: dat is begrijpelijk. Over Franciscus is genoeg gezegd, geschreven en uitgezocht maar niet voor een 'breed publiek'. Vooral bekend als leraar van Spinoza die als leerling de Latijnse school van Franciscus in Amsterdam bezocht (de school bestond waarschijnlijk tussen 1653 en 1670 op de Singel in Amsterdam).

Echter beperkt die bekendheid zich voornamelijk tot diegenen die zich bezighouden met of interesseren voor de kringen rond Spinoza en de tijd waarin hij leefde. In biografieën en studies over Spinoza (en de kringen om hem heen) wordt Franciscus in meer of mindere mate besproken - al dan niet in relatie met Spinoza. Maar is Franciscus niet zo veel meer dan 'de leraar van'?

De Latijnse School in Amsterdam in de 17e eeuw was een belangrijk instituut voor voortgezet onderwijs en speelde een cruciale rol in de intellectuele en culturele vorming van de stedelijke elite. Bedoeld voor jongens (…) die zich wilden voorbereiden op universitaire studies waarbij de Universiteit van Leiden vaak een vervolgstudie vormde. Naast Latijn, natuurlijk het hoofdvak voor eenieder die zich verdiepte in wetenschap, filosofie en theologie weden ook vakken als Grieks, retorica en logica onderwezen. Amsterdam kende twee officiële Latijnse scholen (waaronder een was gehuisvest in de voormalige Agnietenkapel (nu onderdeel van de Universiteit van Amsterdam). Daarnaast vormde de Latijnse school van Van Den Enden een privé opleiding die door vooral zonen van regenten en andere vooraanstaande Amsterdammers werd bezocht. Het bijzondere aan het onderwijs op deze school was onder andere een gebruik van theatrale middelen, het declameren of reciteren van teksten wat Van Den Enden als voormalig jezuïet had meegenomen van zijn eigen opleidingen in Vlaanderen. Wat ook opvalt is dat volgens tijdgenoten van Van Den Enden sommige leerlingen ook op de school woonden. Een daarvan was waarschijnlijk een jongeman, afkomstig uit de Joodse gemeenschap in Amsterdam, Baruch de Spinoza….. 

Hieronder is een schoolvertrek te zien, waarin links een schoolmeester aan een lessenaar aan twee jongens, rechts een schooljuffrouw aan drie meisjes aan de knie staande, onderwijs geeft. Van achteren links meerdere jongens staande aan een tafel; in het midden op de voorgrond spelende meisjes. Daar achter een ledikant etc. In het onderschrift 4 verzen van elk 8 regels, in het Nederlands, geschreven door Franciscus van den Enden 'Wie leert door BE.CE.DE. niet Spellen ende Lesen?....En tot haer innich merch sal comen 't eender uyr.’